فرمول جدید دهک‌بندی خانوار براساس دارایی خودرو | ببینید خودرو شما در کدام دهک است؟

فرمول دهک‌بندی خانوار ۱۴۰۴ مشخص شد؛ از خودرو تا حساب بانکی، همه چیز در تعیین یارانه نقدی تأثیر دارد. یارانه‌بگیران بخوانند!

چرا دهک‌بندی خانوار در ایران بحث‌برانگیز است؟

دهک‌بندی خانوار، یکی از پیچیده‌ترین پروژه‌های آماری و اقتصادی در ایران است. دولت‌ها در دو دهه اخیر تلاش کرده‌اند با تکیه بر داده‌های بانکی، مالیاتی و دارایی، ثروتمندان را از فهرست یارانه‌بگیران حذف کنند؛ اما نتیجه همیشه با حاشیه و اعتراض همراه بوده است.
چرا؟ چون در بسیاری از موارد، دارندگان خودروهای میلیاردی مانند پورشه، لامبورگینی و مازراتی در فهرست یارانه‌بگیران باقی مانده‌اند، در حالی که خانوارهایی با درآمد متوسط یا خودروهای معمولی حذف شده‌اند.

به همین دلیل، تعیین فرمول دقیق دهک‌بندی خانوار و یارانه‌بگیران، نه‌تنها یک چالش اقتصادی، بلکه مسئله‌ای اجتماعی و سیاسی هم هست.

 دهک‌بندی خانوار یعنی چه؟

دهک‌بندی در واقع تقسیم کل خانوارهای کشور به ۱۰ گروه بر اساس درآمد و دارایی است.
دهک اول فقیرترین، و دهک دهم ثروتمندترین قشر جامعه را تشکیل می‌دهد.

بر اساس اعلام وزارت رفاه، جمعیت ایران حدود ۸۵ میلیون نفر است و هر دهک شامل حدود ۸.۵ میلیون نفر می‌شود.
در این میان، دهک‌های ۸ تا ۱۰ در معرض حذف از فهرست یارانه نقدی قرار دارند، اما مرز میان دهک‌ها به دلیل نوسان تورم و تغییر ارزش دارایی‌ها، به‌سادگی قابل تشخیص نیست.

 یارانه‌بگیران چه خودروهایی دارند؟

طبق گزارش مرکز آمار و پایگاه رصد رفاه ایرانیان، تا پیش از اجرای طرح حذف یارانه پردرآمدها، در فهرست یارانه‌بگیران خودروهایی با برندهای لوکس هم دیده می‌شد:

• ۴ دستگاه لامبورگینی

• ۱۸۱ دستگاه مازراتی

• ۳۵۱۱ دستگاه پورشه

اما در کنار این موارد خاص، بیش از ۲۰ میلیون خودرو متعلق به خانوارهای عادی و متوسط هستند؛ یعنی کسانی که ارزش خودروی آنها کمتر از ۲۵۰ میلیون تومان است و اغلب از خودروهایی چون پژو، پراید، سمند و تیبا استفاده می‌کنند.

این نشان می‌دهد که داشتن خودرو لزوماً به معنی ثروت بالا نیست، چون در بسیاری از شهرها خودرو فقط وسیله‌ی حمل‌ونقل است، نه نماد رفاه.

 جدول ارزش خودروها در دهک‌های مختلف

بیش از نیمی از خودروهای خانوارهای یارانه‌بگیر، قیمتی کمتر از ۲۵۰ میلیون تومان دارند.
بنابراین، حذف یارانه صرفاً بر اساس ارزش خودرو، عدالت اقتصادی را زیر سؤال می‌برد.

 عمر خودروها و شاخص ثروت واقعی

میانگین عمر خودرو در ایران حدود ۱۳ سال است.
این یعنی ممکن است خودرویی با برند خارجی اما تولید ۱۳۹۰، ارزش واقعی کمتری از یک پژو مدل ۱۴۰۳ داشته باشد.
در نتیجه، سن خودرو نیز باید در فرمول دهک‌بندی خانوار در نظر گرفته شود.

کارشناسان می‌گویند شاخص‌هایی مانند درآمد ماهانه، تعداد خودرو، ارزش ملک، گردش حساب و دارایی‌های مالی باید در کنار هم تحلیل شوند تا دهک‌بندی دقیق‌تری حاصل شود.

 تولید خودرو و سهم خانوارهای یارانه‌بگیر

بر اساس داده‌های رسمی، توزیع برند خودروها در میان خانوارهای یارانه‌بگیر به شکل زیر است:

• ایران‌خودرو: ۹،۹۸۷،۴۸۳ دستگاه

• سایپا: ۸،۲۵۴،۵۵۵ دستگاه

• رنو: ۸۵۹،۱۹۲ دستگاه

• هیوندای: ۳۴۱،۹۳۵ دستگاه

• کیا: ۳۰۷،۴۶۷ دستگاه

• سایر برندها (چینی و اروپایی): چند صد هزار دستگاه

این تنوع نشان می‌دهد که یارانه‌بگیران لزوماً قشر ضعیف جامعه نیستند؛ بلکه بخش بزرگی از طبقه متوسط نیز در این گروه حضور دارند.

 فاصله دهک‌ها؛ شکاف میان طبقه متوسط و ثروتمندان

بر اساس آمار رسمی، فاصله هزینه‌ای بین دهک نهم و دهم بیش از ۳۰ میلیون تومان در ماه است.
به عبارت دیگر، هزینه‌های خانوار دهک دهم تقریباً دو برابر دهک نهم است، در حالی که از دهک اول تا نهم افزایش تدریجی است.

این اختلاف ناگهانی نشان می‌دهد که حذف دهک‌های بالا بدون شفاف‌سازی دقیق، می‌تواند به حذف اشتباهی دهک‌های ۷ تا ۹ منجر شود؛ یعنی همان قشری که ستون فقرات اقتصاد خانوار ایرانی است.

 دیدگاه وزارت رفاه درباره حذف یارانه‌ها

احمد میدری، معاون اسبق وزیر رفاه، گفته است:

«در زمان دولت قبل، قصد داشتیم یارانه فقط به سه دهک پایین پرداخت شود، اما ۱۷ میلیون نفری که حذف شده بودند، دوباره بازگشتند.»

او تأکید کرد که در داده‌های فعلی، تنها تعداد محدودی از مردم در دهک دهم قرار دارند؛ برای مثال فقط چهار نفر لامبورگینی و ۱۸۱ نفر مازراتی سوار هستند.
اما مشکل اصلی، شفاف نبودن داده‌های مالی و دارایی‌ها است که باعث می‌شود سیاست حذف یارانه‌ها به‌درستی اجرا نشود.

 فرمول دهک‌بندی خانوارها چگونه است؟

فرمول دهک‌بندی خانوار در ظاهر ساده است:

1. جمعیت کشور بر ۱۰ تقسیم می‌شود.

2. درآمدها، هزینه‌ها و دارایی‌ها سنجیده می‌شود.

3. هر خانوار در یکی از دهک‌های ۱ تا ۱۰ قرار می‌گیرد.

4. دهک دهم از یارانه حذف می‌شود.

اما در عمل، محاسبه «درآمد واقعی» خانوار بسیار دشوار است.
مثلاً فردی که درآمد پایین دارد ولی مالک خانه‌ای گران‌قیمت است، یا کسی که حقوق بالا می‌گیرد ولی اجاره‌نشین است، در کدام دهک باید قرار گیرد؟

 شاخص‌های اصلی دهک‌بندی خانوار

پایگاه رصد رفاه ایرانیان برای شناسایی دهک‌ها از شاخص‌های زیر استفاده می‌کند:

• گردش مالی حساب‌های بانکی

• مالکیت ملک و خودرو

• میزان حقوق و دستمزد

• دریافت تسهیلات و حمایت‌های دولتی

• سرمایه‌گذاری در بورس

اما چون بخشی از داده‌ها ناقص یا به‌روز نیست، تصمیم‌گیری در برخی موارد بر پایه‌ی تخمین انجام می‌شود، نه واقعیت.

 خودرو، شاخص دقیق یا فریبنده؟

در ایران، خودرو نه فقط وسیله‌ی حمل‌ونقل، بلکه نوعی «دارایی» محسوب می‌شود.
اما این دارایی همیشه بیانگر وضعیت مالی نیست.
برای مثال، خانواده‌ای که پراید مدل ۱۳۹۰ دارد، ممکن است از نظر درآمدی در دهک پایین باشد ولی همچنان خودرو داشته باشد.
برعکس، فردی که خودروی میلیاردی دارد، اما با وام و اقساط سنگین آن را خریداری کرده است، لزوماً در دهک دهم قرار نمی‌گیرد.

بنابراین، کارشناسان معتقدند خودرو باید یکی از شاخص‌ها باشد، نه شاخص اصلی دهک‌بندی.

 چالش حذف سه دهک بالا از یارانه نقدی

قانون بودجه ۱۴۰۴ دولت را مکلف کرده تا دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰ را از فهرست یارانه نقدی حذف کند.
اما این تصمیم در عمل با چند چالش روبه‌روست:

• همپوشانی درآمدی میان دهک‌های ۷ تا ۹

• ضعف بانک اطلاعاتی دارایی‌ها

• تورم و تغییر سریع ارزش پول

• اعتراض اجتماعی و احساس بی‌عدالتی

به همین دلیل، وزارت رفاه در حال بررسی حذف تدریجی و مرحله‌ای دهک‌های بالا است، تا آسیب به طبقه متوسط به حداقل برسد.

 جمع‌بندی | دهک‌بندی خانوار نیازمند داده شفاف است

فرمول دهک‌بندی خانوار در ایران، هنوز به بلوغ نرسیده است.
وجود خودروهای میلیاردی در فهرست یارانه‌بگیران، ضعف سامانه‌های آماری را نشان می‌دهد.
برای اجرای عادلانه حذف یارانه، دولت باید:

1. اطلاعات بانکی، ملکی و دارایی‌ها را تجمیع کند.

2. شاخص‌های ترکیبی به‌کار گیرد (درآمد + دارایی + هزینه).

3. شفاف‌سازی عمومی انجام دهد تا اعتماد اجتماعی از بین نرود.

در غیر این صورت، حذف دهک‌ها نه تنها به صرفه‌جویی بودجه منجر نمی‌شود، بلکه نارضایتی عمومی را افزایش می‌دهد.