سهم‌خواهی بر سر آینده غزه

صبح نو نوشت: در میانه ویرانی عظیمی که پس از جنگ اخیر بر غزه سایه انداخت، این شهر ویران‌شده به صحنه‌ای تازه از نبرد تبدیل شده است، این بار در میدان اقتصاد و سیاست. درحالی‌که فلسطینی‌ها در تلاش‌اند خانه‌ها، مدارس و بیمارستان‌های خود را از نو بسازند، کشورهای مختلف برای ارائه کمک‌ها و نظارت بر پروژه‌های بازسازی با یکدیگر رقابت می‌کنند، رقابتی که البته هدف آن صرفا انسان‌دوستانه نیست، بلکه به دنبال تثبیت نفوذ اقتصادی و سیاسی و تضمین سهمی از بازار آسیب‌دیده فلسطین است.

گزارش‌های متعددی از رسانه‌های عربی و بین‌المللی حاکی از آن است که این رقابت، کشورهای عربی و غربی را به یک اندازه درگیر کرده است؛ هر کشور می‌کوشد با ایفای نقشی در بازسازی، جایگاه دیپلماتیک و منافع اقتصادی خود را تقویت کند و با تأمین شرکت‌ها و نهادهای خود در پروژه‌های زیربنایی حیاتی، غزه را به نوعی «غنیمت سرمایه‌گذاری و سیاسی» بدل سازد، درحالی‌که مردم فلسطین در مرکز این معادله، اغلب تحت فشار نیازهای فوری و دخالت بازیگران منطقه‌ای و جهانی قرار دارند.

طبق گزارش سازمان ملل، بانک جهانی و اتحادیه اروپا، خسارات مستقیم زیرساختی غزه حدود ۵۳.۲ میلیارد دلار در طول 10 سال برآورد شده است، اما اگر هزینه‌های غیرمستقیم از بازسازی انرژی، آب، بنادر و نهادهای عمومی گرفته تا خسارات انسانی و اقتصادی نیز محاسبه شود، مجموع هزینه‌ها می‌تواند از ۸۰ میلیارد دلار فراتر رود.

این برآورد در مطالعه‌ای از مؤسسه آمریکایی «رَند» در سپتامبر ۲۰۲۴ مطرح شد که این ارقام را نه‌تنها به‌عنوان پروژه بازسازی، بلکه به‌ منزله‌ «طرح نجات تاریخی» توصیف کرد که نیازمند سرمایه‌گذاری چندجانبه و تعهدی طولانی‌مدت دست‌کم به مدت دو دهه است.

این ارقام نجومی اشتهای کشورهای مختلف را برای رقابت در بازسازی غزه برانگیخته است؛ رقابتی برای سرمایه‌گذاری در کمک‌های مالی و انسانی، ترسیم نقشه نفوذ جدید و تعیین طرف‌های مسلط بر روند بازسازی با پیامدهایی مستقیم بر حاکمیت فلسطین و حق مردم منطقه در مدیریت شهر و آینده اقتصادی‌شان.

منافع راهبردی مصر

مصر از نخستین کشورهایی بود که در سال گذشته اعلام کرد روی طرحی برای بازسازی غزه کار می‌کند، بدون آنکه فلسطینی‌ها را مجبور به خروج از نوار غزه کند، پاسخی آشکار به پیشنهاد دونالد ترامپ برای تخلیه منطقه و قرار دادن آن تحت کنترل آمریکا.

طبق گزارش مؤسسه علوم و سیاست‌ها (SWP) در برلین، مصر می‌تواند از اجرای این طرح منافع اقتصادی و امنیتی قابل‌توجهی کسب کند. این گزارش اعلام دارد که بازسازی غزه می‌تواند جایگاه اقتصادی مصر را در منطقه تقویت کند، زیرا بازرگانان نزدیک به دولت قاهره در پروژه‌های مسکن، زیرساخت و توسعه صنعتی شرکت خواهند کرد.

این روند موجب افزایش نفوذ شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران مصری در بازار منطقه می‌شود و درعین‌حال، جریان پول از سوی نهادهای بین‌المللی به مصر فرصت می‌دهد تا از نظر سیاسی و اقتصادی موقعیت خود را تثبیت کند. در سطح امنیتی نیز، حضور فعال مصر در بازسازی غزه می‌تواند کنترل و نفوذ آن کشور را بر مرزها و مسیرهای انرژی و حمل‌ونقل تقویت کند.

بااین‌حال، موفقیت قاهره در تحقق این منافع بستگی به توافقات سیاسی بین‌المللی، شیوه تأمین مالی بازسازی و تمایل قدرت‌های جهانی به واگذاری نقش رهبری به مصر دارد  امری که نتیجه‌ موازنه قوا خواهد بود نه صرفا توان فنی شرکت‌های مصری.

نقش کشورهای عربى و ترکیه

اما مصر تنها بازیگر این میدان نیست. عربستان سعودی و امارات نیز تمایل خود را برای مشارکت در بازسازی غزه اعلام کرده‌اند، البته با شروط خاص. اتحادیه اروپا، بانک جهانی و سازمان ملل نیز از نظر تأمین مالی و نظارت، نقش‌های مهمی ایفا خواهند کرد.

در میان کشورهای منطقه، ترکیه نیز خود را آماده ورود به صحنه کرده است. رجب طیب اردوغان خواستار آغاز سریع بازسازی غزه شده و احتمال می‌رود شرکت‌های بزرگ پیمانکاری ترکیه مانند لیمک، تکفن و اینکا در پروژه‌ها مشارکت کنند، مشابه نقشی که در بازسازی سارایوو پس از جنگ ایفا کردند.

قطر نیز با سابقه طولانی در بازسازی غزه وارد میدان خواهد شد. این کشور در سال ۲۰۱۲ کمیته‌ای ویژه برای بازسازی غزه تأسیس کرد که تاکنون بیش از ۱۱۵ پروژه به ارزش ۴۰۷ میلیون دلار اجرا کرده است. انتظار می‌رود این کمیته بار دیگر فعال شود و سرمایه‌گذاری‌های عظیمی از سوی نهادهای دولتی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری قطر با همکاری شرکت‌های قطری و ترکی تأمین شود.»

ورود اروپا و غرب

در سطح بین‌المللی، بریتانیا در پشت درهای بسته کنفرانسی برای جذب سرمایه‌گذاری و هماهنگی طرح بازسازی با حضور کشورهای مختلف و سرمایه‌گذاران جهانی برگزار کرده است.

دولت لندن از «پیشرفت چشمگیر» در یافتن راهکارهای تأمین مالی پایدار خبر داده، اما تحلیلگران آن را تلاشی برای بهره‌برداری سیاسی از آتش‌بس و تقویت نقش بریتانیا در طرح صلح تحت نظارت آمریکا می‌دانند.

به گفته فرانچسکو آنجلونی، هماهنگ‌کننده علمی رصدخانه مدیترانه در رم، آتش‌بس در غزه اگرچه گامی ضروری است، اما هنوز بسیار شکننده است. او هشدار می‌دهد که نبود هماهنگی میان اسرائیل، تشکیلات خودگردان و نقش نامشخص حماس، همراه با ابهام در مدیریت کمک‌های بین‌المللی، می‌تواند بازسازی را به مجموعه‌ای از پروژه‌های پراکنده و بی‌اثر تبدیل کند.

او همچنین افزود که ایتالیا در تلاش است از طریق وزارت خارجه خود، حمایتی سیاسی، انسانی و اقتصادی از روند بازسازی ارائه دهد که زمینه را برای ورود شرکت‌های ایتالیایی به پروژه‌های زیرساختی فراهم می‌کند.

در نهایت، آنجلونی تأکید می‌کند که رقابت شدیدی میان شرکت‌های ترکی، مصری، خلیجی، اروپایی و آمریکایی در پیش است؛ از شرکت‌های بزرگ اروپایی مانند وَنچی، بویگ، هوختیف تا غول‌های آمریکایی نظیر بکتل و فلور همگی در پی تصاحب بخشی از قراردادهای پرسود بازسازی در بخش‌های استراتژیک غزه هستند.

مخالفت رژیم صهیونیستی با نفوذ کشورهای اسلامی

رژیم صهیونیستی جدی‌ترین مخالف سرمایه‌گذاری و نفوذ کشورهای اسلامی در غزه است. 

نتانیاهو در این خصوص به ترامپ اعلام کرده ترجیح می‌دهد اروپا و آمریکا آینده غزه را رقم بزنند و از نفوذ کشورهای اسلامی خصوصا ترکیه در منطقه جلوگیری شود.

در همین حال به نظر می‌رسد آنچه مورد توجه هیچ‌کدام از طرف‌ها قرار ندارد، منافع و آینده مردم فلسطین است.

کشورهایی که دو سال شاهد قتل‌عام مردم غزه بودند حالا بر سر تصاحب غنیمت به جا مانده از ویرانه رقابت می‌کنند و باز هم آنچه کمترین اهمیتی ندارد، سرنوشت غزه است.